Gąska zielonka w polskiej kuchni od lat wykorzystywana jest do sosów i zup. Równie często trafia na patelnie, jednak najczęściej występuje w postaci marynowanej w occie. Gąska zielonka zyskała uznanie wśród grzybiarzy dzięki łagodnemu smakowi, jednak zatrucia związane z tym grzybem okryły zielonkę złą sławą. Jak jest naprawdę? 

Wątpliwości, czy gąska zielonka jest jadalna, nie było do 2001 roku. Wtedy na łamach czasopisma medycznego “New England Journal of Medicine” pojawiły się badania, które potwierdzały 12 przypadków zatruć. Zjedzenie gąski zielonki prowadziło do bólu i sztywności nóg, problemów z oddychaniem, potliwości oraz zaczerwienienia skóry twarzy.

Trzech z 12 pacjentów zmarło. W trakcie hospitalizacji stwierdzono u nich skrajnie wysoki poziom kinazy kreatynowej, wskaźnika rabdomiolizy, czyli rozpadu mięśni. W zachodnich mediach gąska zielonka zyskała miano “pożeracza mięśni”. 

Raport podkreślał, że wszystkie zatrucia miały miejsce po spożyciu znacznych porcji. Co jeszcze ważne, hospitalizowani pacjenci przyznali, że grzyby spożywali przez kilka dni. W kolejnych latach zaczęło dochodzić do nowych przypadków zatruć. Te wiązano również ze skażeniem środowiska, w którym zielonka rosła. 

Ostatecznie żadne z przeprowadzonych badań nie potwierdziło obecności znanej toksyny w owocnikach zielonki. Nie ma jednak żadnych wątpliwości co do tego, że spożywanie zielonki w dużych ilościach, dzień po dniu, może z różnych przyczyn odbić się na zdrowiu.

Gąska zielonka posiada zielonożółty lub zielonobrązowy kapelusz, którego średnica dochodzi do 8 centymetrów. Na górze znajduje się skórka, a we wstępnej fazie kapelusz jest półkulisty, by później ulec spłaszczeniu. Trzon zielonki jest pełny i cylindryczny. Często zdarza się, że u podstawy zielonka jest pogrubiona, co przypomina maczugę.

Gąska zielonka może osiągnąć 9 centymetrów wysokości. Blaszki grzyba wycięte są ząbkiem przy trzonie, nieregularnie pofalowane o jasnożółtej barwie. Są kruche, a miąższ zielonki jest mięsisty. Pod skórką miąższ kapelusza przeważnie jest białawy lub cytrynowożółty, który nie zmienia bary po przekrojeniu. 

Gąska zielonka rośnie szeroko w Europie i Ameryce Północnej. Można ją jednak znaleźć również w Japonii, Kostaryce czy w niektórych krajach Afryki. W Polsce gąska zielonka to rzadki gatunek zagrożony wyginięciem, który został wpisany na Czerwoną listę roślin i grzybów Polski. 

CZYTAJ TAKŻE: Influencerki wyruszyły na grzybobranie. Eksperci łapią się za głowy

Gąska zielonka rośnie od września do grudnia. Głównie w borach sosnowych na piaszczystej glebie z dużą ilością porostów. Gąska zielonka niemal zawsze pojawia się gromadnie. Prawie cały rozwój owocnika przebiega pod ziemią, a z mchu i igliwia wystaje zwykle tylko część kapelusza. Dlatego też gąskę zielonkę trudno znaleźć.

Zapewne grzybiarze z długim stażem pytanie, czy gąska zielonka jest jadalna, zbywają szyderczym śmiechem. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia zielonka jest dopuszczona do obrotu i produkcji przetworów grzybowych. W polskich lasach jest zbierana od dawna, jednak zdarzały się przypadki zatrucia. 

W 2009 roku udokumentowano zatrucie zielonkami u trzech osób, z czego jedno śmiertelne. Dlatego w naszym kraju gąska zielonka ma status nieokreślonego zagrożenia.

Lasy Państwowe ostrzegają, że zielonka może być szkodliwa dla zdrowia w pewnych warunkach. Liczy się przede wszystkim to, gdzie ją zbieramy i czy jest spożywana w dużych ilościach.

“Gąska zielonka to grzyb kontrowersyjny. Ukrywa się pod ziemią, nie zaleca się jeść jej zbyt wiele, są kraje, gdzie jest uznana za toksyczną, i łatwo pomylić ją z muchomorem i trującą gąską siarkową. Niektórzy cenią ją jednak w marynacie lub smażoną” – czytamy na profilu Lasów Państwowych na Twitterze.

Warto jeść zielonkę pod kilkoma warunkami. Przede wszystkim nie podajmy jej małym dzieciom oraz osobom starszym. Gąska zielonka powinna być zbierana jak najdalej od ruchu samochodowego i przemysłowej działalności, które mogą wpływać na toksyczność grzyba. Zielonkę należy jeść w niewielkich i rozsądnych ilościach. 

Oczywiście najważniejsza zasada zbierania zielonki mówi o tym, by zbierać owocniki, co do identyfikacji których nie mamy żadnych wątpliwości. Niestety, gąskę zielonkę łatwo pomylić z trującą gąską siarkową (na zdjęciu powyżej) oraz z muchomorem sromotnikowym. Jeżeli nie ma pewności, znalezioną gąskę warto zanieść do sanepidu. 

CZYTAJ TAKŻE:

Tego grzyba można spotkać niemal w każdym lesie. Czy jest jadalny?

Rekordowy podgrzybek w Bieszczadach. Marzenie każdego grzybiarza!

Wykręcać czy wycinać grzyby? Leśnicy rozwiewają wątpliwości